Global istifadə: Dənizlərin "şövrəli" və çevrəni qorumağın acil çağrısı

Son illərdə, ümumi mədəniyyət dünayasında sera gəzi emisiyaları təkrar-təkrar yeni yüksəklərlə bağlı oldu, bu isə dünya istişratını sürətləndirdi.

2023-ci ilin iyununda prestijli akademik jurnal "Earth System Science Data"-da çap olunan bir məqalə, ən son on illikdə dünya ölçüsündə yaşıl ev qazı emisiyalarının tarixi maksimuma yüksəldiyini və iliyyətlik karbon dioksidi emisiyalarının 54 milyard ton aşıq oldugunu göstərdi. Müəlliflərdən biri olan Leeds Universitetindən Piers Forster profesoru, hələ ki, global istilik 1,5°C limitini Paris İqlim Anlaşmasında təyin edilmiş səviyyəni keçməmiş olsa da, hazırkı karbon emisiyaları dərəcəsində bu limitin növbəti illərdə sürətlə bitiriləcəyi ehtimali olduğunu vurguladı. Tədqiqatçılar 2023-cü ilin COP28 konfransında daha yaxşı emisiya azaltma hədəfləri və tədbirlərin qəbul edilməsini tələb etdilər. 2023-ci ilin may ayında Dünya Hava Mənşəeti Təşkilatı tərəfindən nəşr olunan hesabat, yaşıl ev qazları və El Niño fənomeninin birləşmiş effekti ilə növbəti beş ildə (2023-2027) global temperaturun ən ilk dəfə endüstriya öncəsindəki səviyyələrdən 1,5°C limitini aşacaq və ən azı bir ilin rekor istili il olma ehtimalinin %98-dən çox olduğunu bildirdi.

Ümumi iklim birliyi, burada iklimin hər hansı bir faktorunun dəyişikliyi digər iklim elementlərində böyük təsirlərə səbəb ola bilən mütəxəssis cəmiyyətdir. Gəncəlikdən bəri, ən çox diqqət iklimin istiyləşməsinin yerli ekstrem hava hadisələrini necə başa düşürdüyünə qoyulub - misal olaraq, istilik dalgaları, yuxud və taşqınlar. Amma, iklim izləmə texnologiyalarının inkişafı ilə birgə, global istiyləşmənin "deniz istiqləri" adlanan fənomeni də yaradacağını aşkar etdilər. 2023-cü ildən bu yana, Avropa, ABŞ və digər sahələrdəki meteoroloji institutları regional və ya global dəniz sularının səthində nömrəvi istiyləşmələrini müşahidə etmişlər. 2023-cü ilin iyununda, İngiltərə Meteoroloji Ofisi tərəfindən nəşr edilən məlumatlar göstərməkdədir ki, mayisdə Kuzey Atlantika dənizi səth su temperaturu 1850-cü ildən bu yana ən yüksək rekordu qazandı, 1961-1990 illəri arasında eyni müddət üçün orta səviyyədən 1.25°C daha yüksəkdir, xüsusilə İngiltərə və İrlandiya ətrafında dəniz su temperaturları uzun müddətli orta səviyyədən 5°C-dən artıq yüksəkdir.

Hazırda, İngilis atmosfer və hava şəraiti elmləri 2023-ci ilin dəniz suyu istilik dalgasını IV və ya V səviyyəsinə çatmış xüsusilə ciddi kateqoriyaya aid etmişlər. ABŞ-daki Milli Okean və Atmosfer İdarəsi (NOAA) tərəfindən 2023-cü ilin iyunun ortasında nəşr olunan araşdırma hesabatı göstərir ki, 2023-cü ilin başından bəri dünyanın bir çox hissəsində dəniz suyunu istilikliyinin əhəmiyyətli dərəcədə artdığı. 1 aprel tarixində, dünya dəniz səthi su temperaturu rekord səviyyəyə çatmış və 21,1°C-ye yüksəlmışdır, bununla belə, sonra 20,9°C-ə endirilmiş olsa da, bu dəyər hələ də 2022-ci ilin ən yüksək temperatur rekordinin 0,2°C-yə daha yüksəkdir. 11 iyun tarixində, Şimal Atlantik dənizin səthi su temperaturu 22,7°C-ə yüksəlməsi ilə əyalətdə qeyd edilən ən yüksək temperaturu aşmışdır və göstəricinin davam edəcəyi gözlənir ki, ağustosın və ya sentyabrın sonunda zirvəyə çatacak.

Dənizlərin ısınması nəticəsində, oktyabrda dünyanın yarısıdan çox dənizi dəniz istilik dalğaları yaşayacaq. 14 iyulda Avropa İttifakının Copernicus İqlim Dəyişikliyi Xidməti, Şimal Atlantika və Dörd Dənizindəki dəniz suyu temperaturunun bir neçə ay boyu yeni rekorlar qoyduğunu aşkar etdi. Dörd Dəniz bölgəsində dəniz istilik dalğaları baş verib, İspaniya cənub kıyıları və Şimal Afrika kiyinə bitişik dəniz suyu temperaturunun 5°C-dən çox artıq ortalama referans dəyərlərini keçdi, bu da dəniz istilik dalğalarının davam edən yüksəlməsinə işarətdir. 2023-cü ilin iyulunda NOAA, ABŞ-in Floridalı qərb-qərbə cənub kıyılarında dəniz suyu temperaturunu 36°C-ə bərabər ölçüb, bu dənizin temperaturunu uzaktan izləmə vasitəsiylə 1985-ci ildən beri ən yüksək temperaturdur.

Mətəoroloqik monitorlar son iki həftədə buradakı dəniz suyu temperatürünün normal diapazondan tam 2°C daha yüksək olduğunu qeyd etdi. Dəniz suyu temperaturu yalnız dəniz ekosistemi üçün çevrilməş element deyil, lakin Yer çərəkənin iklim sisteminin əsas hissəsidir. Dəniz suyu temperaturlarının təkrarlı yüksəlməsi dənizdə ekstremal olaraq tez-tez ısınıqla bağlı hadisələrin baş verməsinə səbəb olub və bu da dəniz ekosistemlərinin sağlamlığına böyük təhdit yaradır.

Dəniz istilik dalgaları maraqlı ekosistemləri təhdidləyir. Dəniz istilik dalgaları, dəniz səth su temperaturlarının abnormal olaraq yüksələcəyi və çox ısırıcı su hadisələri kimi müəyyən edilir, tipik olaraq bir neçə gün-dən bir neçə ay qədər davam edir və binlərlə kilometer uzunluğunda ola bilər. Dəniz istilik dalgaları, dəniz ekosistemlərinə bədilsiz və sadə şəkildə zədə yetirir, məsələn, balıqları doğrudan öldürür, balıqların soğuq suya köçməsinə səbəb olur, koralların ağalmasına səbəb olur və hətta dənizin dessertləşməsinə gətirə bilər. Maraqlı ekosistemlər üçün, dəniz istilik dalgaları tamamilə ümumi afadır.

Əslində, dəniz istilik dalgalarının zədəli iki aspektə görə ifadə olunur:

1. **Tropik maraqlı canlıları orta və yüksək enliklərə köçdən keçirmək:**

Əslində, ekvator rayonu maraqlı bio-resursların ən çox sayda olduğu yerdir, burada çox su samanı, korallar və mangrovlar var ki, əksər maraqlı canlılar üçün cennet kimi xidmət edir.

Ənənə, son 50 il ərzində, ekvator zonunda dəniz suyu temperaturu 0.6°C artıb, çoxsaylı tropik maraqlı canlıların soğuk orta və yüksək enliklərə sığınmaq üçün köçməsini tələb etmişdir. 2019 ilin aprelində Nature jurnalında nəşr olunan bir çalışmadan göründü ki, global istilik dəniz həyatına ən böyük təsirə malikdir, dənizdə təcrid edilən tür sayının yerə nisbətən iki dəfə çox olduğunu göstərir, xüsusən də ekvator su kütüklərində. Məqalədə qeyd olunub ki, hazırda yaxud binlərlə balıq və invertebrat türü tropik su kütüklerindən qaçır.

2020-ci ilin avqustunda, Milli Okean və Atmosfer İdarəsi-nin (NOAA) elmi işçiləri, «dəniz istilik dalgaları»nın 'termal köçürmə' səbəb olacağını göstərən tədqiqatını Nature-da çap etdilər, köçürmə məsafələrinin bir neçə onluqdan minlərlə kilometrə qədər olduğunu tapıb. Bu dəyişikliklərə uyum sağlamaq üçün böyük sayıda su yaradıcı da eyni məsafəni köçürməlidir ki, yüksək temperaturdan qarışıb, bu da su yaradıcılarının 'yeni paylanma' sinə səbəb olur. 2022-ci ilin martında, Avstraliyalı elmlər 1955-ci ildən bəri su yaradıcılarının paylanma haqqında nəzərdən keçirdikləri 50,000-dən çox qeydiyyatın izlənməsinə görə tropik dənizlərdəki tür sayının azaldığını aşkar edib, ekvator rayonu yerinə 30°Ş və 20°C enlemlləri maraqlı su türəri üçün ən çoxsaylı sahə kimi müəyyən edilib.

Yəni dəniz ortamı dəyişir, etibarlı su kimi yem qatını da dəyişir. Plankton mürəkkəb dəniz yem şəbəkəsi şəbəkəsində əhəmiyyətli rol oynayır, lakin son illərdə elmi işçilər global istilikləşməsindən olaraq foraminifera ilə təmsil olunan planktonun sayısının ekvator sularında sürətlə azalmağı aşkar ediblər. Bu, besin səviyyələri nəzərə alsaq, ekvator sularının əvvəllərdən daha çox dəniz həyatını dəstəkləməyə qu{/*...*/}rğanlığı göstərir. Uyğun olmayan dəniz ortamı və azalan yem mənbələri ekvator dəniz həyatının köçmə prosesini sürətləndirir. İklimi dəniz həyatının kütlü köçməsi milyonlar il ərzində ciddi və biologik evolusiya ilə forması {/*...*/}lanmış stabilləşmiş dəniz ekosistemlərinin sırası {/*...*/}də dəyişmələrə səbəb olacaq və bu da dəqiqlik ilə diskompleks və hətta çökənəcəkdir.

Bir çox xüslüdən tropik dənizli cinslərin subtropik dəniz ekosistemlərinə köçməsi, bir çox invaziya cinslərinin bu sahələrə daxil olacağını və yeni avcı cinslərin yerli cinslərlə yemək mübarizəsindən asılı olaraq bəzı cinslərin sayısının azalmasına və hətta inkişaf etməsinə səbəb olacağını deməkdir. Bu ekosistemlərin çöküşü və cinslərin inkişafi fənri və triyas jeoloqi dövrlərində baş vermişdir.

2. **Çoğu Dəniz Kreatürünün Ölümünə Səbəb Olmaq:**

Soğuk su, ılıq sudan daha çox oksijen içərəbilir. Son illərdə dəniz suyu temperaturlarının artması və dəniz isti dalgalarının məruz qalınmasının artması, sahil suyu zonalarında hipoksia və aşağı oksijen səviyyəsi fənomeninin artırılmasına səbəb olub. Elmi işçilər, son 50 il ərzində dəniz suyu temperaturlarının artması nəticəsində dənizin oksijen miqdarının %2-%5 azaldığını və bu da bir çox balıq növlərinin solunum problemləri səbəbindən ölməsinə səbəb olduğunu bildirirlər. Bəzı yüksək oksijen tələb edən böyük balıqlar hətta inkişaf etməyə və ya pozulmağa başa bilərlər.

2023-ci ilin iyununda, Taylandın güneyindəki Chumphon prefekturasi yanındakı su kütüklərində və ABŞ-də Meksika qolfunda binlərlə kilometr ölü balıq görünüb, bu dəniz istilik dalgalarından olaraq qiçax sularında təbelənmiş qalan balıqların ölməsindən ibarətdir. Balıqların toplu ölümü onları yiyecek olan dəniz qruvlularına da təsir edəcəkdir. 2013-2016 illəri arasında Şimal Amerikanın batı sahilində Pasifik səth suyu istilikləri dəniz qruvunun yemək eksikliyi səbəbindən 1 milyonluq sayda dəniz qruvu ölümünə səbəb olub. Dəniz istilik dalgaları ayğırda da ağalamağa səbəb olur.

Barxı qorallar, "dəniz ormanları" kimi tanınır və yarımda bir dəniz heyvanlarının yaşayış, axtarış və üsullandırma yerlərini təmin edir, bu da onları yerin ən çox biologik cinslər ilə dolu ekosistemlərindən biri edir. Qoralların forması, bir-biri ilə maddi vəziyyətleri paylaşan qorallar və zooxantellalar arasındakı simbiotik münasibətə bağlıdır. Zooxantellalar temperaturə çox həssasdır. Dəniz suyu temperaturları yüksələndə, fotosintezsi zəifləşir və qorallara dəstək olunan zararlı oksiqen serbest radikal yaradır. Özünü müdafiə etmək üçün qorallar zooxantellalardan xəbərdar olmalıdır, simbiotik münasibəti pozmaqla.

Zooxantellalar olmadan, koral gradasiya ederek əsas rənginə qaytar. Zooxantellalar uzun müddət qayitmasa, korallar təchizat mənbəyini itirəcək və nəhayət ölmələrə səbəb olacaq. Bu da koralların ağalması fenomenidir. Hal-hazırda, Avstraliyada olan Böyük Bareyer Reefi koral ağalmasından ən çox təsirlənən yerdir. Son illərdə, global istiqamətləşmə səbəbindən, Böyük Bareyer Reefin yaxınlığındakı dəniz suyu temperaturu davamlı artıb və 1998 ilindən 2017-ci ilə qədər ən az dörddən çox böyük ölçülü koral ağalması hadisəsi baş verib.

2020-cı ildən əvvəl Avstraliya rekor temperatur yüksəlmələri yaşayır, yarım il davam edən yangınlar yerəsində və dənizdə rekor olaraq ən çətin koralların ağalması hadisəsi baş verib, təxminən dörddə biri korallar etkilənib. Hal-hazırda Böyük Bareyer Riffinin yarısıdan çoxu ağalmış durumdadır. Ümumi istilikləşməsi ilə birlikdə, koralların ağalması hadisələri daha sıx və ciddi olacaq. Elmi işçilər 1985-dən bəri dünya koralları üçün ağalma səthinin 27 ildən bir dəfəyə 4 ilə bir dəfəyə artdığını tapdılar və 21-ci əsrin sonunda dünyanın dördündən üçündən çoxu koralların ağalmasını və ya xəstələnməsini gözləyirlər. Koralların ağalması və ölümü çox sayda balığa habitatlarını, axtarış və yetişdirilmə şanslarını itirəcəkdir, bu da balıq populyasiyasının inkişafını daha da təsirləyəcəkdir.

Son illərdə dəniz istilik dalğalarının müqaviməti və yayılması tək qazanc ilə artıb və genişlənməkdədir. 2019-cu ilin martında, Birinci Krallıqın Dəniz Biologiya Assosiasiyasının mütəxəssisləri Nature Climate Change jurnalında akademik məqalə dərc etdilər, bu məqaləyə görə 1987-2016 illəri arasında dəniz istilik dalğaları ilə bağlı ortalama gün sayı 1925-1954 illərinə nisbətən %50 artıb. Bundan əlavə, elmi işçilər dənizin çoxunlu yerlərində də dəniz istilik dalğaları fənomenini müşahidə etmişlər. 2023-cü ilin martında, Milli Okean və Atmosfer İdarəsinin mütəxəssisləri Nature Communications-da tədqiqatını dərc etdilər, bu tədqiqata görə dəniz istilik dalğaları də çoxunlu dənizdə mövcuddur. Gözləm məlumatlarının simulasiyası vasitəsiylə North American kontinental rafin ətrafındakı sahələrdə, çoxunlu dənizdəki istilik dalğalarının daha uzun vaxt davam etdiyi və səth suyu ilə müqayisədə daha güclü istilik işarəsi göstərdiyi tapılıb.

Dəniz istilik dalgalarının sərbəstmisinin və diapazonunun artması, mövcud dəniz ekosistemi ilə gələcəkdə daha böyük zədələnməyə səbəb olacaqdır. Dənizin asidlaşması dəniz maddələrinin inkişafını təhlükəsiz edir. Atmosferdəki karbon dioksiddinin konsentrasiyasının artması yalnız heyrana səbəb olan yaxın etki və global istilikdən azad olmaz amma dənizin asidlaşmasına da səbəb olur ki, bu da dəniz həyatının qiymətini və çoxalmasını təhdidləyir. Dəniz, yer atmosferi ilə gasları dəyişdirir və atmosferə daxil olan hər hansı gas dəniz suyununda çözülməyə bilər. Atmosferin əhəmiyyətli elementlərindən biri olan karbon dioksidi dəniz suyu tərəfindən emilə bilər. Dənizin asidlaşması əsasən dənizin artıq miktardakı karbon dioksidini emməsi nəticəsində dəniz suyunun asid maddələri artır və pH azalır.

Təxminiyyətlərə görə, insanlar tərəfindən atmosferə işıqlandırılan karbon dioksidin üçdə biri dəniz tərəfindən emilir. Atmosferdəki karbon dioksidin konsentrasiyası artmaya davam edirsə də, emilən və çözülmə şəkli də artırılır. Hal-hazırda dəniz hər saat 1 milyon ton karbon dioksidini emir, bu da dənizin asitləşməsinin sürətlənib olduğunu göstərir.

Əlimizə əsasən, insanlar tərəfindən son iki qüsrək ildə çoxlu karbon dioksid emisiyası səbəbindən dünya okeanının pH dəyəri 8.2-dən 8.1-ə düşüb və həqiqi olaraq deniz suyu asitlik dərəcəsi %30 artıb. İnsanların hazırkı karbon dioksid emisiyası sürəti ilə, 21-ci əsrin sonuna qədər, dünya okeanının səth suyunun pH dəyəri 7.8-ə düşəcəkdir, bu da deniz suyunun asitlik dərəcəsini 1800-cü ildən 150%-e artıracaqdır. 2003-cü ildə "okeanın asitləşməsi" ifadəsi ilk dəfə dünyada tanınmış akademik jurnal Nature-da göründü. 2005-ci ildə, elmlər adamları 55 milyon il əvvəl okeanda okeanın asitləşməsindən bağlı kimi bir massmiç cürünüş hadisəsinin baş verdiyini bildirdilər, bu hadisə 4.5 trilyon ton karbon dioksidin okeana çözülmesinə səbəb olub və sonra okeanın normal səviyyələrə qayıtmaları üçün 100,000 ilə ehtiyac duyuldu. 2012-ci ilin martında Science jurnalında nəşr edilmiş bir məqalə əsasən, yer yuxundakı okeanın asitləşməsi prosesi son 300 milyon ildə ən sürətli şəkildə baş verir və bir çox dəniz sinifləri qiymətli bir öhdəlikə qarşı gəlməkdədir.

2015-ci ilin aprelində Amerika elmi jurnalında çap edilən bir tədqiqat göstərdi ki, 250 milyon illə əvvəl Sibiriyada qarşılaşan heyrətli vulkanik fırlantmalar böyük miqdar dağınqazı (karbon dioksidi) atmosferə boşandırmışdır, bu da növbəti 60.000 ildə dəniz suyunun pH dərəcəsində sərkək alıcı düşməyə səbəb olub və yüksək səviyyədə kalsifiyasiya edilmiş böyük miqdar dəniz organizmlərinin ölümünə səbəb olub. Elmin adamları hesab edir ki, bu dəniz asidifikasisi hadisəsi nəticədə dəniz heyvanlarının %90-unu və torpaq üzərinə yaxın %60-dan çoxunun inkişafını dayandırmışdır. Tədqiqat eyni zamanda göstərir ki, 250 milyon illə əvvəl olan kütlü inkişafdan etirafda atmosfere hər il yalnız 2,4 milyard ton karbon dioksidi boşandırılırdı, lakin hazırda insanlar hər il atmosfere 35 milyard ton karbon dioksidi boşandırır, bu da kütlü inkişaf dövründəki boşandırılmalara nəzənən çox daha çoxdur.

Dəniz asidifikasiyası suşun normal böyüməsini və çoxalmını ciddi şəkildə təsir edir, növün varlığını və inkişafını təhdidləyir. Bir tərəfdən, dəniz asidifikasiyası kalsifiqasiya edən organizmlərin (crablar, midillər, koral və s.) varlığını təhdidləyir və qisitlayır. Dəniz asidifikasiyası dənizdə karbonat ionların müəyyən olaraq azalmasına səbəb olur ki, bu da bir çox dəniz organizmləri üçün (məsələn, qabalar, midillər, koral və s.) qabaları forması üçün vacib maddələrdir.

Dəniz asidifikasiyası bu kalsifiqasiya edən organizmlərin böyüməsini və inkişafını ciddi şəkildə təhdidləyəcəkdir. Əlavə olaraq, asidlaşmış dəniz suyu bəzı dəniz organizmlərini doğrudan həll etməyə bilər. Midillər salmonlar üçün əhəmiyyətli yemək mənbəsidir və elmdən adamlar tənqiqlərə görə 2030-cu ildə asidlaşmış dəniz suyu dəniz midillərində koroziv təsir göstərəcəkdir ki, bu da onların bəzi dəniz sahələrində azalması və ya itirilməsi ilə nəticələnəcəkdir, daha da çox salmon populyasiyasının inkişafına təsir edəcəkdir.

Digər tərəfdən, dəniz asidifikasiyası da balığın sənəd sistemi üzərində zədələmələrə səbəb olur. İti, eşit və görən sənədlər dəniz balığılarının effektiv şəkildə yiyeç axtarmasına, güvəndəli yurt yerlərini tapmasına və avcıdan uzaklaşmasına kömək edir. Zədələndikdən sonra bu, balığın qiymətənəsən hayata keçidini təhdidləyəcəkdir. 2011-ci ilin iyununda, Birəliya Bristol Universitetindən elmi işlər adəvi karbon dioksiddən çatışqınlıq dərəcələri ilə dörd fərqli suya clownfish yumurtalarını inkübasiya etdilər. Müqayisəli araşdırma nəticəsində, yüksək konsentrasiyalı karbon dioksiddən suya uyğun şərtlərdə çıxan kiçik balıklar avcıların sesinə çox yavaş reaksiya göstərdilər.

Bu, asidik dəniz suyununda yaxşı balığın işitmə duyarlılığının açıq şəkildə azalmasından ibarətdir. 2014-cü ilin martında Experimental Biology-da nəşr olunan bir tədqiqat, dəniz suyununda karbon dioksiddin yüksək konsentrasiyasının, balığın sinir hüceyrələrindəki müxtəlif növü gamma-aminobutyric asidlərlə əlaqə yarada biləcəyini və onların görsel və motor yetəklərini azalta biləcəyini, son nəticədə onların av almaq və ya avcıdan qarşı çəkmək üçün məsuliyyətini zorlaşdıra biləcəyini göstərir. 2018-ci ilin iyulunda Nature Climate Change-da nəşr olunan bir tədqiqat isə, dənizin asidlasması balıqların xüsusiyyətlərinin kokusu sınağında itirilməsinə, mərkəzi sinir sisteminin pozulmasına və beyninin məlumat işləmə yarasızlığına səbəb ola biləcəyini tapmışdır.

Dəniz türklərinə doğrudan zərər verilənə artıq, dəniz asidifikasiyası dəniz çirkləntisi və zehirlərinin mənfi təsirlərini artırmaqla da yaradır. Araşdırma göstərmishdir ki, dəniz asidifikasiyası merkür, oksidi, demir, bakır və cinq kimi ağır metalların biyoüzlüyünü müəyyən şəkildə artırır, bu isə onların dəniz organizmləri tərəfindən daha asanlıqla qəbul edilməsinə və dəniz organizmləri içində toplanmasına səbəb olur. Nihayət, bu çirkləntilər trofik zincir vasitəsi ilə yüksək organizmlərə köçürüləcəkdir və onların sağlamlığını təhdidləyəcəkdir. Bundan əlavə, dəniz asidifikasiyası zehirli alqovun sayını və kimyəvi tərkibini də dəyişə bilər, bu isə bu zehirlərin kabuklu balıqlara köçməsinə səbəb olur, paralitik və növrotoksikski zehirlər yaradır və nihayət insan sağlamlığına təhdidləşmə səbəb olur.

Dünya çapında dəniz biologik cənubunun korunması üzrə çalışmalara baxsaq, hazırda 20. əsrə nisbətən dəniz suyunu orta temperaturu 0,9°C artıb və endüstriya öncəsindəki səviyyələrə nisbətən isə 1,5°C artırılmışdır. Qeyd olunan on il dənizin temperaturlarının ən isti onillik edib. 2023-cü ildə quruluş El Niño fənomeni formatlaşmışdır və elmlər gələcək aylarda dənizin səth temperaturlarının 0,2-0,25°C-də sürətlə artacaqını göstərir. Bu da gələcəkdə dəniz ekosistemlərinin daha yüksək temperatur təhlükəsinə məruz qalacağını və dəniz həyatının daha böyük qiymətli yaşama problemi yaşayacağını deməkdir. Artan dəniz ekoloji krizi ilə üzləşərkən, dünya ölkələri də dəniz ekosistemlərini korumaq üçün aktiv addımlar atır. 2022-ci il 19 dekabrda Biologik Cənub Haqqında Konvensiya partiyaların 15-ci konfransının ikinci fazası "Kunming-Montreal Global Biologik Cənub Çerçevəsi"ni qəbul etdi. Çerçevə 2030-cu ildə dünyadakı ən az %30 torpaq və dənizin korunmasını təmin etmək üçün "30x30" hədəfini təyin etmişdir.

Anlaşmanın səmimi icra edilməsini təmin etmək üçün, razılaşmanın məzmunu aydın və güclü maliyyəli təminatlar təyin etdi. Bu çərçivə dövrən Beynəlxalq Cəmiyyətin birgə çalışmasını öndərəcək və insanlar ile doğanın uyğun yaşayışına 2050-cü ilə qədər bəldənə doğru irəliləcəkdir. Son buçuk asır boyunca, uzak su körpülləri, dəniz altı madencilikləri və uzak su avı aktivitətləri böyük miqdarla açıq dənizlərdə icra edilib. Bu aktivitətləri nəzarət etmək üçün uyğun Beynəlxalq institusiyalar var, lakin müxtəlif institusiyalar arasındakı lazımi rəftar və koordinasiyanın olmaması açıq dənizin ekoloji izləməsi və korumasını parçalanmış hala gətirib və dəniz çevrəvi təhlükəsini və biologik çoxşuluğun itirilməsini effektiv şəkildə dayandırmayı başa çatmağa kömək etmir.

2023-ci ilin iyununda Birləşmiş Millətlər "Dünya Okeanlar Konvensiyası"nin əsasında milli yuridik sərhədlərdən kənar olan sahələrdəki dəniz biologiki çoxluğun qorunması və sürdürücü istifadəsi barəndə "Anlaşmayı" təsdiq etdi. Bu "Anlaşma", dəniz mühitini qiymətləndirmə, dəniz texnologiyalarını köçürmək, dəniz genetik resurslarının faydalarını paylaşmaq və dəniz koruma sahələrini yeni mekanizmlər və məzmunlar təklif edir. Birləşmiş Millətlər Genişlikli Sekretar António Guterres bu "Anlaşmanın" klimat dəyişikliyi, aşırı balıq avladan, okeanların asidlaşması və dəniz müalicələri bazarını təhlükəsindən qorumaq, dünya okeanlarının daha üç-dövlətdən çox hissəsinin sürdürücü inkişafını və istifadəsini təmin etməkdə xüsusi önemi olduğunu vurguladı və bu, dəniz biologiki çoxluğunu qorumağa aid miliyarlıq addımlardan biridir.